وضعیت موجود آب در ایران

طبق آمار، در سال 1963 میلادی 44/4 میلیارد مترمکعب آب در ایران مصرف شده است. در حالیکه در سال 1993 این رقم 83 میلیارد متر مکعب بود، در سال 2006 این رقم به 36/93 میلیارد مترمکعب رسیده است. همانگونه که پیشتر نیز اشاره شد، منابع، نیاز و قحطی آب در جغرافیای ایران بطور یکسان توزیع نشده است. سایر مسائل مربوط به آب در ایران عبارتند از: استفاده بی رویه از آب در آبیاری، استفاده وسیع از آب های زیرزمینی برای کشاورزی، آلودگی آب و افزایش میزان نمک در آب و خاک.
همانند تمایل کلی در جهان، در ایران نیز از منابع آب بطور وسیعی جهت آبیاری استفاده می شود. 5/83 میلیارد متر مکعب از آب مصرفی یعنی 8/92 درصد برای آبیاری بکار برده می شود. 50 درصد از آبی که در بخش کشاورزی استفاده می شود، از آبهای رو زمین و 50 درصد دیگر نیز از آبهای زیر زمین تامین می شود. در جدول استفاده از آب های زیر زمینی برای کشاورزی، ایران در مقایسه با بنگلادش و هندوستان در رده پایین تر در مقایسه با چین، پاکستان، مکزیک، آرژانتین و مراکش در رده بالای جدول قرار دارد. کشاورزی، یکی از مهمترین منابع اقتصادی کشور می باشد و کمبود آب، توسعه کشاورزی را محدود می کند. ایران که سعی در خودکفایی در تولید مواد غذایی دارد، بخش وسیعی از منابع آب خود را، جهت بهره برداری در زمینه کشاورزی اختصاص داده می شود.

ایران که تحت تاثیر اقلیم نیمه خشک خاورمیانه است، با مساحت 175 میلیون کیلومتر مربع، جغرافیای وسیعی را به خود اختصاص می دهد. ایران از شمال با ارمنستان، آذربایجان، دریای خزر و ترکمنستان، از شرق با افغانستان و پاکستان، از جنوب با دریای عمان، تنگه هرمز و خلیج فارس و از غرب با ترکیه و عراق همجوار است. 52 درصد از مساحت این کشور را کوه و صحرا تشکیل می دهد.

ایران در یکی از خشک ترین مناطق جهان واقع شده است. میانگین میزان بارش سالانه mm 252 است. این رقم یک سوم میانگین بارش جهانی است. در شرایط جوی موجود، mm 179 از این میزان بارش یعنی 71 درصد تبخیر می شود. میانگین سالانه میزان تبخیر mm 1500 الی mm 2000 می باشد. این رقم، یک سوم میانگین جهانی است. در حالیکه رقم مزبور در مناطق کوهستانی شمال کشور mm 20 در سال می باشد، در صحراها mm 2000 در سال است. دو سوم از جغرافیای ایران کمتر از رقم میانگین، بارندگی دارند.

منابع اصلی آب موجود در ایران، باران و برف هستند. 70 درصد از این را باران و 30 درصد از آن را برف تشکیل می دهد. مقدار آب حاصله از بارش حدوداً 417 میلیارد مترمکعب است. در ایران که میزان تبخیر آب بسیار زیاد است، 72 درصد از این مقدار یعنی 299 میلیارد متر مکعب تبخیر می شود. در حالیکه 92 میلیارد مترمکعب از مجموع کل آب بر روی خاک جاری می شود، 25 میلیارد مترمکعب به زیر زمین نفوذ می کند. مقدار آب بدست آمده، 117 میلیارد متر مکعب است. بعلاوه 13 میلیارد متر مکعب آب از خارج از مرزهای ایران به این کشور جاری شده و به میزان آب ایران افزوده می شود. این آب ها، از رودخانه هیلمند افغانستان، رودخانه ارس که مرز ایران و آذربایجان را تشکیل می دهد و جویبار و نهرهای کوچک هستند. میزان آب شرب ایران 130 میلیارد متر مکعب تخمین زده می شود. در روند طبیعی، 29 میلیارد مترمکعب از آب مصرفی مجدداً به ذخایر زیرزمینی و روی زمین باز می‌گردد. با افزوده شدن این آب به میزان آب موجود در ایران، مقدار آب بدست آمده در ایران به 159 میلیارد متر مکعب می رسد. 82 درصد از کل آب را آب قابل شرب و 18 درصد را آب در چرخش تشکیل می دهد. مقدار آبی که از ایران به دریا و یا سایر کشورها سرازیر می شود، 9/55 میلیارد مترمکعب در سال است. 7/24 میلیارد متر مکعب دبیس از آب رودخانه کارون به عراق جاری می شود. ولی چون قبل از تخلیه به دریا، به عراق می رود، در محاسبه آبهای سرازیر شده به عراق، مد نظر قرار نمی گیرد.

نرخ افزایش جمعیت در ایران بالاست، بر این اساس جمعیت ایران در سال 2009 میلادی حدوداً 73 میلیون نفر بود. در 20 سال اخیر افزایش سریع جمعیت، موجب تغییر بافت جمعیت شهرها و روستاها شده است. در حالیکه قبل از انقلاب، نسبت جمعیت روستاها به شهرها 60/40 بود، امروز این نسبت کاملاً برعکس شده است. در سال 2006 میلادی 39 درصد از جمعیت کشور در روستاها و 61 درصد در شهرها زندگی می کردند. نسبت جمعیت شهرنشین در سال 1986 میلادی 47 درصد بود و بالا بودن میزان مهاجرت به شهرستان های کوچک و روستاها جلب توجه می کرد. آبهایی که در گذشته بمنظور آبیاری استفاده می‌شدند، اکنون برای تامین آب شرب مورد نیاز شهرها بکار برده می شوند. افزایش جمعیت، شهرنشینی، فعالیت ها در بخش صنعت و توسعه بخش کشاورزی، نیاز به آب در ایران را افزایش داده است.